مشاغل سخت و زیان آور
کارهای سخت و زیان‌آور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، خارج از استاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیتهای طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد گردد که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده و‌بتوان با بکارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و غیره صفت سخت و زیان‌آور بودن را از آن مشاغل کاهش یا حذف نمود.
کارفرمایان کارگاههای مشمول قانون تأمین اجتماعی مکلفند قبل از ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور به بیمه شدگان، ضمن انجام معاینات پزشکی‌آنان از لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با نوع کارهای رجوع داده شده (موضوع ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی)، نسبت به انجام معاینات‌دوره‌ای آنان که حداقل در هر سال نباید کمتر از یکبار باشد، نیز به منظور آگاهی از روند سلامتی و تشخیص بهنگام بیماری و پیشگیری از فرسایش‌جسمی و روحی اقدام نمایند، وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کار و امور اجتماعی مکلفند تمهیدات لازم را در انجام این بند توسط‌کارفرمایان اعمال نمایند.
تکالیف و حمایتها:
۱- افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر مورد‌حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و‌زیان‌آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.
۲- در صورتی که بیمه شدگان موضوع این تبصره قبل از رسیدن به سابقه مقرر در این قانون دچار فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در کارهای‌سخت و زیان‌آور گردند با تأیید کمیسیونهای پزشکی (موضوع ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی) با هر میزان سابقه خدمت از مزایای مندرج در این تبصره‌برخوردار خواهند شد.
۳- در مورد سایر بیمه شدگان حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای استفاده از مستمری بازنشستگی از تاریخ تصویب این قانون هر سال یک سال‌افزایش خواهد یافت تا آنکه این حداقل به بیست سال تمام برسد.
۴- از تاریخ تصویب این قانون جهت مشمولان این تبصره، چهار درصد (۴%) به نرخ حق بیمه مقرر در قانون تأمین اجتماعی افزوده خواهد شد که آنهم‌در صورت تقاضای مشمولان قانون، بطور یکجا یا به طور اقساطی توسط کارفرمایان پرداخت خواهد شد.
۵- تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور و نحوه احراز توالی و تناوب اشتغال، نحوه تشخیص فرسایش جسمی و روحی و سایر موارد مطروحه در این‌تبصره به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که حداکثر ظرف چهار ماه توسط سازمان تأمین اجتماعی و وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و بهداشت،درمان وآموزش پزشکی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
انواع مشاغل سخت و زیان آور
چه مشاغلی سختی کار دارند؟ چگونه بفهمیم سختی کار داریم؟ جدول مشاغل سخت و زیان آور شامل چه مواردی است؟ مشاغل سخت و زیان آور، طبق نظر شورای عالی کار به دو گروه «الف» و «ب» تقسیم می‌شوند:
- گروه الف: اگرچه ماهیت این مشاغل سخت و زیان‌آور است؛ اما کارفرما می‌تواند با استفاده از تمهیدات ایمنی-بهداشتی سختی‌هایش را حذف کند.
- گروه ب: اگرچه ماهیت مشاغل این گروه سخت و زیان‌آور است؛ اما با استفاده از تمهیدات ایمنی-بهداشتی نمی‌توان، سختی‌هایش را حذف کرد. انجام این تدابیر توسط کارفرما صرفا از سختی و زیان‌آوری کار می‌کاهد.
لازم به ذکر است، موارد ذکر شده در این گروه، همان مشاغل سخت تامین اجتماعی هستند.
لیست مشاغل سخت و زیان آور
اگر برای شما هم سوال است که سختی کار به چه مشاغلی تعلق می‌گیرد؟ و کارهای سخت و زیان آور کدامند؟ به خواندن ادامه دهید. در لیست مشاغل سخت و زیان آور مصوب وزارت کار و بهداشت، ۱۱۰ شغل قرار می‌گیرند که این مشاغل، در گروه‌های زیر دسته‌بندی می‌شوند.
کار در معدن
معادن خواه تحت‌الارضی باشد یا سطح‌الارضی: مادامی که موجب شود کارگران در تونل‌ها و راهروهای سرپوشیده به استخراج مشغول شوند، در دسته مشاغلی که سختی کار دارند، قرار می‌گیرند.
کار استخراج
مباشرت و نظارت کارگر در میله‌ها، راهروهای سرپوشیده و تونل‌های معدن: اعم از جدا کردن، منفجر کردن مواد، حمل مواد حاصل از انفجار، اداره کردن تاسیسات آب و برق در داخل معدن، به عنوان یکی از مشاغل سخت و زیان آور است.
کار در مخازن سربسته
حفر قنات‌ها، چاه‌ها و فاضلاب‌ها به طور کلی از مشاغل سخت و زیان آور است.
کار مستمر در مجاورت کوره‌های ذوب
به دو شرط زیر این شغل، در لیست مشاغل سخت و زیان آور لحاظ می‌شود:
- مجاورت کارگر با بخارات زیان‌آور و حرارت
- داشتن مسئولیت تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌ها
کارگران مشغول به کار در کارگاه‌ها
کارگاه‌هایی چون: سالامبورسازی، دباغی، روده پاک‌کنی در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند. همچنین کارگرانی که به طور مستمر در گندآب‌روها و مکان‌های جمع‌آوری، حمل و دفن زباله شهری مشغولند، هم در این دسته قرار دارند.
کارگرهای مشغول به کار در دامداری‌ها و طیور
این کارگرها مسئولیت جمع‌آوری، انتقال و انبارکردن کود را به عهده دارند و شغل آنها در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.
کار در ارتفاع
کسانی که در ارتفاع بیش از ۵ متر از سطح زمین، کار می‌کنند؛ مانند فضاهای باز بر روی داربست، اتاقک‌های متحرک و دکل‌ها هم، در لیست اداره کار، شامل سختی کار می‌شوند.
اگر می‌خواهید در خصوص ایمنی داربست و انواع آن، اطلاعاتی کسب کنید، مقاله داربست چیست؟ را مطالعه نمایید.
کار بر روی دکل‌های برق
افرادی که بر خطوط و پست‌های انتقال برق فشار قوی کار می‌کنند، در شرایطی که فشار ۶۳ کیلو ولت و بالاتر باشد.
مشاغل مربوط به آسفالت خیابان‌ها
افرادی که به طور مداوم در مشاغلی مانند: پخت آسفالت دستی، قیرپاشی، شن پاشی و مالچ پاشی کار می‌کنند، در یکی از مشاغل سخت اشتغال دارند.
مشاغل مربوط به جوشکاری
جوشکاری در مخازن شامل مشاغل سخت و زیان آور می‌شود.
کار با مواد رادیو اکتیو
در شرایطی که افراد کارشان با مواد رادیواکتیو باشد، به دلیل این که تماس مداوم با اشعه در فرد، بیماری ایجاد می‌کند، شغل آنها در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد. برای مثال مشاغلی که در تماس مستقیم با رادیواکتیو و پرتوهای یون‌ساز هستند.
کار در محل‌های پر فشار
مشاغلی مانند، غواصی در عمق، به علت وجود فشار محیطی بیش از حد، در گروه مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند.
کار در محیط‌های پر سر و صدا
اگر سر و صدای محیط کار به حدی زیاد باشد که، باعث بیماری‌های شنوایی و حتی ناشنوایی کارگر شود، آن شغل از مشاغل سخت و زیان آور محسوب می‌شود. البته باید تمام مقررات حفاظتی و ایمنی هم نتواند به حذف این خطرات کمک کند.
کار با مواد شیمیایی
اشتغال به کارهای زیر در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند:
- کار در امور سم‌پاشی مزارع، باغات و اشجار
- ضدعفونی اماکن، طویله‌ها و آشیانه‌های مرغداری
- مجاورت مستقیم با سموم و حشره‌کش‌ها در هنگام تولید ترکیب مواد سمی
کار در محیط پرارتعاش
اگر ارتعاش محیط، سلامتی کارگر را به خطر اندازد، در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.
کار در محیط‌ها خاص
موارد زیر از مشاغل سخت و زیان آور هستند:
- شاغلین در ندامتگاه‌ها و زندان: به شرطی که مستقیما با زندانیان را در ارتباط باشند.
- شاغلین در مراکز روان‌درمانی: به شرطی که مستقیما با بیماران روانی در ارتباط باشند.
کار در بعضی حوزه‌های پزشکی
برخی حوزه‌ها در پزشکی و پیراپزشکی در دسته مشاغل زیان آور و سخت هستند:
- هوشبری
- مامایی
- فوریت‌های پزشکی
- کارشناس علوم آزمایشگاهی
- تمام مشاغل زیر مجموعه موارد بالا
کار در حوزه‌های خاص
موارد زیر هم در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند:
- خبرنگاری
- آتش‌نشانی
- رانندگان حمل‌ونقل بار و مسافران درون و برون شهری
- راهداران و رانندگان وزارت راه و شهرسازی در جاده‌ها
آیا شغل شما در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار دارد؟ برای مدیریت هزینه‌های ناشی از آسیب در هنگام کار، بیمه حوادث انفرادی را تهیه کنید.
آیا می‌توان برای بررسی مشاغل سخت و زیان آور درخواست داد؟
احتمالا بعد از مشاهده لیست مشاغل سخت و زیان آور می‌پرسید که، اگر شغل فرد در لیست بالا قرار نگیرد، آیا او می‌تواند برای سختی کار به اداره کار درخواست دهد؟ بله؛ می‌تواند. برخی از کارفرماها برای فرار از پرداخت حق‌بیمه مازاد و… از اعلام سخت و زیان آور بودن، مشاغل خودداری می‌کنند. اگر فردی فکر می‌کند، شغلش مشمول دریافت سختی کار می‌شود، می‌تواند به اداره کار درخواست بدهد تا آنها بررسی‌های لازم را انجام دهند.
برای کسب اطلاعات جامع در خصوص تفاوت بین سختی کار و مشاغل سخت و زیان آور مقاله مذکور را مطالعه نمایید.
مدارک لازم برای درخواست سختی کار
براساس قانون جدید مشاغل سخت و زیان آور در سال ۱۴۰۳، پیگیری سختی کار به صورت اینترنتی انجام می‌شود. مدارک مورد نیاز برای درخواست سختی کار شامل موارد زیر است:
- اطلاعات شناسنامه و کارت ملی
- سوابق بیمه متقاضی
شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور در سال ۱۴۰۳
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور برای زنان و مردان تفاوت‌هایی دارد. در ادامه شرایط سنی در این مشاغل را، برای مردان و زنان، مورد بررسی قرار می‌دهیم.
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور برای مردان
سن بازنشستگی مشاغل سخت برای مردان ب شرح زیر است:
- 50 سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- 60 سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- 35 سال سابقه پرداخت حق‌بیمه بدون شرط سنی
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور برای زنان
زنان در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:
- ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- ۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
- ۳۵ سال پرداخت حق‌بیمه بدون شرایط سنی
- ۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
فرمول محاسبه سابقه پرداخت حق بیمه برای مشاغل سخت و زیان آور
سازمان تامین اجتماعی برای محاسبه سابقه پرداخت حق‌بیمه در مشاغل سخت و زیان آور، از فرمول زیر استفاده می‌کند:
فرمول محاسبه سوابق بیمه: {(سابقه کار سخت و زیان‌آور ضرب در یک و نیم) + سابقه کار عادی}
حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور
کارفرما در این مشاغل موظف است ۲۷% حق بیمه بپردازد. از این مقدار، ۲۳% درصد حق بیمه مشاغل پر خطر، مشابه مشاغل عادی و ۴% درصد حق‌بیمه اضافی مربوط به کارهای سخت است.
شرایط احراز بازنشستگی در مشاغل سخت
متقاضی بازنشستگی باید ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب در مشاغل سخت، اشتغال داشته باشد.
منظور از توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور
ایام زیر به شرط بودن در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور، جزء سابقه فرد محسوب می‌شود:
- تعطیلات هفتگی
- تعطیلات رسمی
- روزهای استفاده از مرخصی استحقاقی
- ایام استفاده از مرخصی‌هایی چون: ازدواج، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت ۳ روز.
- ایام مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی: معمولا حقوق این روزها توسط کارفرما پرداخت می‌شود. همچنین بیمه‌شده می‌تواند از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کند.
ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل نمی‌کند
روزهای زیر در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور توالی آن را، زایل نمی‌کند:
- ایام خدمت وظیفه سربازی: به شرط آن که بیمه‌شده حداکثر ظرف دو ماه پس پایان خدمت به کار خود یا دیگر مشاغل سخت بازگردد.
- ایام حالت تعلیق: منظور شرایط قهریه طبیعی مانند: سیل، زلزله و آتش‌سوزی همچنین حوادث و مخاطرات اجتماعی چون جنگ است.
- دوران توقیف بیمه‌شده: به شرطی که حکم محکومیت برای فرد صادر نشود. همچنین اگر کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق دوران توقیف را، به شخص پرداخت کند.
- ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری: به شرطی که بیمه‌شده قبل از اتمام دوره یا بلافاصله بعد از آن، به مشاغل سخت برگردد.
- ایام خدمت در جبهه
- دوران اسارت یا محکومیت سیاسی: در صورتی که بیمه‌شده به عنوان آزاده شناخته شود.
- ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری: منوط به اینکه در فواصل تاریخی ۱۰/۰۵/۵۴ تا ۰۱/۰۴/۵۹ واقع شود.
- غیبت غیر موجه: طول غیبت بیشتر از ۳۶۵ روز در ۲۰ سال نباشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد نشود.
- ایام بلاتکلیفی بیمه‌شده: فرد برای بهره‌گیری از این بند به آرای صادره از سوی هیات‌های حل اختلاف و… استناد کند.
ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل می‌کند
ایام زیر اگر در فواصل اشتغال در کارهای سخت بیفتد، توالی را زایل می‌کند و مشمول تناوب در سابقه بیمه می‌شود:
- اخراج، استعفا، انفصال و بازخرید خدمت
- اشتغال در کارها و مشاغل عادی
- اشتغال در حرف و مشاغل آزاد
- بیمه اختیاری
- بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری
- استفاده از مرخصی بدون حقوق: این بند، مرخصی بیش از دو ماه و به هر منظور را شامل می‌شود.
- غیبت غیر موجه: اگر طول غیبت غیر موجه بیش از ۱۰ روز باشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد شود.
استثنائات توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور
شرایط زیر به عنوان استثناء توالی و تناوب کارهای سخت در آیین‌نامه سال ۱۳۹۳ مشخص شده است:
اگر فرد در طی ۲۰ سال سابقه خدمت حداکثر یک سال به هر عنوان در این کارها اشتغال نداشته باشد. عناوین اشاره شده در این آیین‌نامه شامل: غیبت، بیماری، اخراج، ترک کار، کارکرد عادی، مشاغل آزاد، بیمه اختیاری و مواردی از این دست، به حساب می‌آید.
ساعات کار و اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور
بر اساس ماده ۵۲ قوانین کار، ساعات کاری در مشاغل سخت نباید، بیشتر از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته باشد. طبق ماده ۶۱ قانون کار، اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور، ممنوع است.
نحوه استفاده از مرخصی در مشاغل سخت
مرخصی سالیانه در این مشاغل، پنج هفته در سال است. به این افراد توصیه می‌شود، برای کم کردن فرسودگی و آسیب ناشی از کار، شش ماه یکبار به مرخصی بروند.
اشتغال زنان و نوجوانان در مشاغل سخت و زیان‌آور
اشتغال زنان و نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال در مشاغل خطرناک، ممنوع است. ممنوعیت اشتغال زنان در کارهای سخت در ماده ۷۵ قانون کار و ممنوعیت اشتغال نوجوانان در ماده ۸۳ آمده است. بنابراین استفاده از زنان و نوجوانان در مشاغل سخت و زیان‌آور، غیر قانونی بوده و در صورت مشاهده، با کارفرما برخورد قانونی صورت می‌گیرد.
درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور
افراد برای ثبت درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور و پیگیری این موضوع، می‌توانند به سامانه مشاغل سخت و زیان آور وزارت تعاون کار و امور اجتماعی، مراجعه کنند.
دستورالعمل شماره ۵۷ روابط کار (چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور در مشاغل پیمانکاری)
دستورالعمل شماره ۵۷ روابط کار (تکلیف پرداخت چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور در مشاغل پیمانکاری) (بخشنامه شماره ۴۱۹۱۰ مورخ ۹/۳/۱۴۰۳ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی)
مدیران کل محترم تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان‌ها
با عنایت به ابهامات و استعلامات متعدد ادارات کل اجرایی در خصوص تکلیف پرداخت چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور و به منظور ایجاد وحدت رویه، دستورالعمل شماره ۵۷ روابط کار به شرح مفاد ذیل ابلاغ می‌گردد:
تکلیف پرداخت چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور در مشاغل پیمانکاری
مستنبط از مواد (۱)، (۲)، (۳)، (۵) و (۱۸۸) قانون کار، رابطه کارگری و کارفرمایی دارای سه ویژگی اصلی شخصی یا بالمباشره بودن انجام کار توسط انجام دهنده کار، وجود تبعیت حقوقی (رابطه دستوری) و تبعیت اقتصادی (رابطه مزدی) بین انجام دهنده کار و کارفرما می‌باشد و با تحقق این سه شرط و فقدان حکم قانونی مبنی بر مستثنی شدن از شمول مقررات قانون کار، رابط کاری ایجاد شده، رابط کارگری و کارفرمایی مشمول قانون کار محسوب می‌شود؛ بنابراین در رابطه سه سویه کار نیز، با توجه به مطالب اشاره شده و همچنین معوض بودن قراردادکار و تعهدات متقابل طرفین در قرارداد، رابطه کارگری و کارفرمایی مشمول قانون کار بین کارگر و پیمانکار برقرار خواهد بود؛ لذا در دعاوی مطالبه چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور نیز در صورتی که رابطه سه سویه کار وجود داشته باشد، اقامه دعوا توسط خواهان (کارگر) باید علیه پیمانکار یا پیمانکاران در هر دوره از قراردادکار و به سهم هر کدام صورت پذیرد؛ در ضمن مفاد دادنامه شماره ۵۳۷- ۵۳۸ مورخ ۱۳۹۵/۰۸/۱۸ هیات عمومی دیوان عدالت اداری نیز موید این امر (اقامه دعوا علیه پیمانکار در مراجع حل اختلاف کار در رابطه سه سویه کار) می‌باشد.